جهان یا چندجهانی؟

در  ۷ آبان ۹۹، سلسله جلسات حلقه‌ی فلسفه و فیزیک در این ترم را با ارائه‌ی جناب دکتر قدیر جعفری با موضوع جهان یا چندجهانی شروع کردیم. در این نوشته می‌توانید گزارشی کوتاه از این جلسه را بخوانید و به ویدئوی آن نیز دسترسی داشته باشید.

از این سوال شروع کردیم که آیا فرض وجود جهان‌های مختلف متناقض‌نما نیست؟ و با بررسی مفهوم قانون فیزیکی و جهان‌شمولی، به این نتیجه رسیدیم که وقتی به ایده‌ی چندجهانی رجوع می‌شود که جهان‌شمولی قوانین به مشکل بخورد.
انگیزه‌های مختلفی برای استفاده از این ایده وجود دارد که به چهار چالش مختلف از آن به صورت مفصل پرداخته شد.

1. مسئله‌ی اندازه‌گیری: در اصول کوانتوم کلاسیک، فرض کامل بودن توصیف تابع موج + تحول با زمان توسط معادله شرودینگر + کاهش تابع موج در اندازه‌گیری، قابل جمع با هم نیستند و انگار باید یکی را حذف کنیم یا تغییر دهیم. اگر شما قائل به کاهش نیافتن حالت‌های کوانتومی باشید، احتمالا به نحوی چندجهانی را پذیرفته‌اید و برای همه حالت ویژه‌های اندازه‌گیری باید جهانی باشد که آن حالت ویژه واقعیت پیدا می‌کند.
2.  به صورت خلاصه در نظریه‌ی میدان‌های کوانتومی به ثوابتی بر می‌خوریم که اگر بخواهیم آن‌ها را با تجربه‌ی آزمایشگاهی تنظیم کنیم، باید مدل‌مان را تنظیم بسیار ظریفی انجام دهیم! و این سوال پیش می‌آید که چرا باید طبیعت این قدر دقت به خرج بدهد؟ این جا نیز برخی به حدس چندجهانی پناه برده‌اند تا جهان ما بشود یکی از تمام جهان‌های ممکن!
3. خیلی ساده اگر بگوییم، در کیهان‌شناسیِ ما برای شروع جهان، هر مدل فیزیکی‌ای داشته باشیم، باید که شرایط اولیه‌ای را مجاز بدانیم که شاهد جهان حاضر با تمام خصوصیاتش باشیم و باز سوال پیش می‌آید که بقیه‌ی شرایط اولیه چی؟ و دوباره می‌گوییم که خوب است که چندجهانی داریم!
4.  در نظریه‌ی ریسمان هم انگار یک زمینه‌ای ‌داریم که بسیار شناور است پس باید کلی پیچ و مهره که در آن تعبیه کنیم، تا جهان بشود اینی که هست.

در ادامه به انواع و سطوح مختلف چندجهانی پرداختیم تا با ابعاد مختلف این ایده‌ی عجیب آشنا بشویم. و نظریات فلسفی‌ که بیان‌گر یا توجیه‌گر نوعی چندجهانی بوده‌اند را از نظر گذراندیم و به بوته‌ی نقد گذاشتیم. به طور مثال اصل انسان‌نگر (Anthropic principle) که می‌گوید جهان باید برای حیات انسان‌ها آماده باشد. 

در آخر هم به علمی بودنِ مدل‌های چندجهانی پرداختیم و پرسیدیم که حالا که راه ارتباطی با جهان‌های مختلف نداریم، آیا می‌توان این حدس را ابطال کرد؟ و به معدود پژوهش‌هایی رسیدیم که معیاری برای این سنجش داده بودند که آن هم با پیش‌فرض‌هایی، خیلی قابل قبول نبود و مشکلی را حل نمی‌کرد.

باید متذکر شویم که ارائه‌ی جناب دکتر بسیار فَنی و غَنی بود و این گزارش بسیار خلاصه و نادقیق است. پیشنهاد می‌کنیم که اگر به این موضوع علاقه‌مندید حتما ویدئوی این جلسه را در آپارات ژرفا به صورت کامل ببینید. فایل ارائه نیز از این لینک قابل دریافت است.