ژرفانامه ۰۰۱ منتشر شد
16 آذر 1398
لیزر؛ راه حلی که به دنبال مسئله می‌گردد!
16 آذر 1398
فراشناخت آغاز ترسیم راه آینده…
در طول دوران تحصیل در دانشگاه هر یک از ما با سوالات متعددی روبه‌رو می‌شویم و باید پاسخی برای هریک از آن‌ها بیابیم. پاسخ‌هایی که تصمیمات مهم و سرنوشت‌ساز زندگی ما خواهند بود.
چه رشته‌ای را انتخاب کنیم؟ در چه گرایشی به کار خود ادامه دهیم؟ چقدر از وقت خود را صرف درس‌خواندن کنیم و چگونه درس بخوانیم؟ چگونه برنامه‌ریزی کنیم؟ چقدر به نمره اهمیت بدهیم؟ از چه منابعی استفاده کنیم؟ از چه زمانی شروع به پژوهش کنیم؟ چه پژوهشی انجام دهیم؟ گروهی درس بخوانیم یا فردی؟ چه درس‌هایی را و با چه ترتیبی برداریم؟ به آزمایشگاه چقدر اهمیت بدهیم؟ آیا فعالیت‌های غیر‌درسی در سطح دانشکده، دانشگاه یا جامعه انجام بدهیم؟ آیا به کار فرهنگی و تشکلی در دانشگاه اهتمام بورزیم؟ و …
از چه زمانی وارد بازار کار شویم؟ اساسا می‌خواهیم چه‌کاره شویم؟ آیا می‌توان همزمان با تحصیل کار کرد؟ آیا می‌خواهیم ادامه‌ی تحصیل بدهیم؟ مزایا و معایب ادامه‌ی تحصیل در ایران یا خارج از ایران و الزامات هر‌کدام چیست؟ برای نقش‌آفرینی در جامعه چه مهارت‌هایی را باید در خود تقویت کنیم؟ برای افزایش شانس اشتغال خود چه کنیم؟ و …
هر یک از این تصمیمات خرد و کلان، کم‌اهمیت یا مهمی که هریک از ما در زندگی فردی و اجتماعی خود می‌گیریم مبتنی بر تعداد زیادی از پیش‌فرض‌ها و پیش‌آگاهی‌ها می‌باشد. بعضی از پیش‌فرض‌ها و پیش‌آگاهی‌های ما مبتنی بر داده‌های کافی، مدون، سازگار و حساب‌شده است و بعضی نیست. گاه استفاده از این پیش‌فرض‌ها خودآگاه و مبتنی بر یک فرآیند منطقی سازمان‌یافته است و گاه نیست. این آگاهی از پیش‌فرض‌ها و پیش‌آگاهی‌ها و دستگاه منطقی که ما از طریق آن‌ها درباره‌ی موضوعی تصمیم می گیریم، فراهم آوردن پیش‌فرض‌های مبتنی بر داده‌های کافی، مدون و سازگار و همچنین تقویت توانایی استفاده‌ی منطقی و خودآگاه پیش‌فرض‌ها و پیش‌آگاهی‌ها را فراشناخت می‌گوییم.
پیش‌فرض‌ها و پیش‌آگاهی‌های ما را برای پاسخ به سوالاتی که در ابتدای متن مطرح شد، پاسخ به سوالاتی از این جنس تشکیل می‌دهند:
نسبت رشته های مختلف با یکدیگر چیست؟ نقش هر رشته در جامعه چیست؟ ما چه نقشی می‌خواهیم بازی کنیم؟
موضوعات مورد مطالعه‌ی گرایش‌های مختلف چه هستند و هر‌کدام به چه کار می‌آیند؟ هر کدام چه دستاوردهایی دارند؟
نقش کار گروهی در پیشرفت فرد یا جامعه چیست؟ آیا کار گروهی نسبت به کار فردی واقعا مزیت قابل ملاحظه‌ای دارد؟
فیزیک‌پیشگان و فیزیک‌دانان چه نسبتی با بخش‌های مختلف جامعه دارند؟ فیزیک با دین، اقتصاد، سیاست، امنیت، فرهنگ، اجتماع، هنر و … چه نسبتی دارد و باید داشته باشد؟
معنای پیشرفت چیست؟ به چه کاری کار بااهمیت یا ارزشمند می‌گوییم؟
فیزیک نظری چیست و چه تفاوتی با فیزیک تجربی دارد؟ فیزیک کاربردی چیست و چه تفاوتی با فیزیک بنیادی دارد؟ نسبت این ها با یکدیگر چگونه است و هر یک چه نقش و اهمیتی دارند؟
فعالیت مفید اقتصادی چیست؟ استادی دانشگاه چه اهمیتی دارد؟ فیزیک در گسترش و پیشبرد صنایع چه نقشی دارد؟ فیزیک دانان چه مهارت‌های خاص و مزیت‌های رقابتی برای ورود به بازار کار دارند؟ فیزیک‌دانان با مهندسان چه نسبتی دارند؟ بین گرایش های مختلف فیزیک از این حیث چه تفاوت هایی وجود دارد؟
جامعه‌ی علمی بین المللی چیست؟ نحوه ی ارتباط با جامعه‌ی علمی بین المللی چگونه باید باشد؟ معنای استقلال علمی چیست؟ آیا باید یا می توان چرخ را از اول اختراع کرد؟ پیشرفت علمی هر کشور چه نسبتی با پیشرفت علمی کل جهان دارد و چه نسبتی می تواند داشته باشد؟
نسبت دانشجویان و دانش‌پیشگانی که در داخل و خارج از کشور مشغول به کار یا تحصیل هستند چیست و چه می تواند باشد؟ در ادامه‌ی تحصیل داخل یا خارج از کشور شرط موفقیت و پیشرفت چیست؟ هر کدام چه مزایا و معایبی دارند؟ هر کدام چه کارکردهایی برای خود فرد و جامعه دارند؟
نقش ما به عنوان دانشجویان فیزیک در پیشرفت کشورمان چقدر است و چقدر می‌تواند باشد؟ ما چگونه می‌توانیم درک جامعه از مفهومی مانند پیشرفت را تغییر بدهیم یا رقم بزنیم؟
ما چه نیازی به جامعه داریم؟ جامعه چه نیازی به ما دارد؟ آیا جامعه باید برای مطالعه‌ی لحظات اولیه ی کیهان هزینه کند؟ چرا و چقدر؟ مطالعه‌ی خواص ذرات بنیادی یا گرافن، اولویت چندم جامعه باید باشد و چرا؟ آیا صاحبان سرمایه یا صنایع باید روی پیشرفت همه‌ی گرایش‌های علم فیزیک سرمایه‌گذاری کنند؟ دقیقا چرا؟
فراشناخت برای ما به معنی داشتن پاسخ‌هایی حداقلی به هر یک از سوالات بالاست. پاسخ هایی که فراهم آورنده‌ی شبکه ای از مفاهیم هستند که می‌توانند چراغ راه ما برای تصمیم‌گیری‌های ما باشند. اما ایجاد فراشناخت در دوران دانشگاه به دلایل گوناگونی دشوار است:
داده‌هایی که برای فراشناخت به آن‌ها نیاز داریم بسیار بیشتر و متنوع‌تر هستند.
سوالات تخصصی‌تر و از دانش و درک عمومی دورتر هستند.
گزاره‌های گوناگون و گاهی متضاد و مناقشه بر انگیزی درباره‌ی هر موضوع وجود دارد.
حساسیت و سطح تاثیر‌گذاری فراشناخت شکل گرفته بیشتر است.
تعداد افراد در دسترسی که قبلا مسیر را پیموده باشند و گردآوری تجربیات آنان بتواند به شکل‌گیری فراشناخت کمک کند کمتر است.
با این وجود دشواری و مشکلات پیش روی رسیدن به فراشناخت درباره‌ی دانش، دانشگاه و زندگی دانشگاهی نباید ما را از توجه به اهمیت فوق‌العاده‌ی آن غافل کند. این دشواری هزینه‌ای است که در قبال رسیدن به دستاوردهایی بزرگ باید بپردازیم.
اهمیت فراشناخت…
فراشناخت گام اول در مسیر ترسیم چشم‌اندازها و اهداف و سپس سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و مدیریت برای رسیدن به آن‌هاست. فراشناخت زمینه را برای مواجهه با واقعیات و سپس تغییر آن‌ها مبتنی بر ظرفیت‌ها فراهم می‌کند. فرد یا جامعه‌ای که از این ویژگی برخوردار است نقاط قوت و ضعف خود را به خوبی می‌شناسد؛ توان‌مندی‌ها و نیاز‌های خود را تشخیص می دهد و می تواند به درستی از توان‌مندی‌های خود در جهت رفع نیازهایش بکوشد. فراشناخت بلوغ مرحله‌ی هویت‌یابی و آغاز مرحله‌ی هویت‌سازی است.
در مقابل، خلاء فراشناخت در هر فرد یا جامعه اثرات منفی زیادی در پی دارد. اتلاف ظرفیت‌ها و منابع گوناگون اقتصادی، اجتماعی، انسانی و . . . ، حکمرانی احساسات و تصورات غلط به جای منطق و داده‌های صحیح در تصمیم‌گیری‌ها، ترسیم ناصحیح چشم‌اندازها و مختل شدن احساس پیشرفت و امید از پیامدهای این خلاء است. دچار شدن به آفت تقلید کورکورانه از دیگر پیامدهاست. در حالی که تصمیم های اساسی در جهت پیشرفت هر فرد یا جامعه باید متناسب با ظرفیت ها، نیازها و ویژگی های خود آن فرد یا جامعه شکل بگیرد، خلاء فراشناخت از یک‌سو و نیاز فرد و جامعه به حرکت از سوی دیگر، آن‌ها را خواسته یا ناخواسته به سوی تقلید سوق می‌دهد.
به سوی فراشناخت…
اکنون چه باید کرد و نقش ما چیست؟ مهم ترین گام در ایجاد فراشناخت فردی و جمعی، پس از داشتن درک صحیحی از اهمیت آن و لزوم صرف وقت و هزینه در این راستا، تولید، افزایش و به اشتراک گذاری دائم اطلاعات وآگاهی‌ها است. برای این هدف راهکارهای زیر مناسب به نظر می رسند. شما خود می توانید موارد دیگری را هم به این فهرست اقدامات بیفزایید.
- توجه ویژه به اهمیت و نقش علوم انسانی و تعریف ارتباط صحیح و ایجاد مفاهمه با دانشمندان علوم انسانی
- ایجاد بسترها و سازوکارهایی برای استفاده از ظرفیت گرانبهای تجربیات بین نسل‌های گوناگون اساتید
- ترویج فضای گفت‌و‌گو، مفاهمه و آزاد‌اندیشی در سطح دانشکده و در میان دانشجویان و اساتید علاقه‌مند
- مطالعه‌ی تجربیات دیگر افراد، مجامع و کشورها از طریق کتاب ها، اینترنت و منابع گوناگون در دسترس از جمله شماره‌های بعدی همین نشریه
- آشنایی‌زدایی از آن‌چه در محیط پیرامون ما بدیهی انگاشته می شود
- انجام تحقیقات میدانی برای یافتن ظرفیت‌های گوناگون محیط اطراف خودمان
- به اشتراک گذاری تجربیات‌مان، نوشتن در این‌باره و نقد نوشته‌های یکدیگر و …
