آنچه می‌خوانید گزارش یکی از جلسات برنامه‌ی «عصرانه‌ی شیمی» است در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۹۶ است که با موضوع «فلسفه علم به چه کار آید؟!» و با دعوت از دکتر مصطفی تقوی – عضو هیئت علمی گروه فلسفه علم دانشگاه شریف – برگزار شده است. عصرانه‌ی شیمی به همت انجمن علمی کاوش در دانشکده شیمی دانشگاه شریف برگزار می‌شود. این گزارش به قلم خانم ویدا علی‌نژاد است.

در عصرانه ای که گذشت در سالن کیمیای دانشکده شیمی میزبان آقای دکتر مصطفی تقوی (عضو‍ هیئت علمی گروه فلسفه علم دانشگاه شریف) بودیم. این برنامه با عنوان «فلسفه علم به چه کار آید؟!» و در طول یک ساعت برگزار شد.
موضوع این بار کمی متفاوت از مباحث عمومی مطرح در عصرانه‌های دانشکده شیمی بود که البته متناسب با نیاز دانشجویان برای رسیدن به درک درستی از فلسفه علم و رفع ابهام ذهنیشان تدوین شده بود. در ادامه نکات مهمی از سخنان دکتر را دنبال می کنیم و به سوالاتی نظیر «فلسفه علم چیست؟»، «چه فایده ای دارد؟!» و «چرا باید فلسفه علم خواند!؟» بسیار به اجمال پاسخ می‌دهیم.
سخنرانی دکتر تقوی شامل دو بخش بود. بخش نخست که کوتاه بود به این اختصاص داشت که فلسفه علم چیست؟ در این بخش توضیح داده شود که چگونه در نیمه دوم قرن بیستم، برای شناخت علم علاوه بر تفلسف و به‌کارگیری منطق، از رویکرد مطالعات اجتماعی علم نیز بهره گرفته شد و موردکاوی‌هایی علم‌شناختی برای شناخت علم بیشتر رونق گرفت.بخش دوم سخنرانی ایشان که مفصل‌تر از بخش نخست بود اختصاص به این داشت که فلسفه علم چه فایده‌ای برای علم و جامعه‌ی علمی می‌تواند داشته باشد و چرا فلسفه علم می‌خوانیم؟

ایشان در این خصوص به ۹ فایده‌ی فلسفه علم اشاره کردند و هر کدام از این موارد را به اختصار شرح دادند:

1. اصلاح تصاویر نادرستی که از علم وجود دارد
   از علم روایت‌هایی در جامعه دانشگاهی وجود دارد که لازم است مورد نقد قرار گیرد. یکی از این روایت‌ها روایت پوزیتیویستی از علم است.
2. درس برای عالمان تجربی
   فیلسوفان علم در واقع می‌خواهند روایت صحیحی ارائه دهند از آنچه در فعالیت علمی و تاریخ علم رخ می‌دهد. این رسالت آن قدر بزرگ هست که لازم باشد برای آن رشته‌ی مستقلی به نام فلسفه علم تأسیس شود. فلسفه علم در واقع می‌تواند جامعه‌ی علمی را به خودآگاهی برساند که در علم چه می‌گذرد و این می‌تواند برای عالمان تجربی درس‌هایی در پی داشته باشد.
3. پیشبرد مباحث علمی-فلسفی
   برخی مباحث در دایره‌ی معرفت بشری مطرح می‌شوند که علاوه بر جنبه‌های تجربی دارای ابعاد فلسفی پررنگ هستند مانند بحث تنظیم ظریف. فلسفه علم در پیشبرد چنین بحث هایی می‌تواند نقشی پر رنگ داشته باشد.
4. روش‌شناسی علوم اجتماعی
   از مهم‌ترین مباحث در علوم اجتماعی طراحی روش تحقیق است. بسیاری از مطالعات اجتماعی متوقف بر مباحث روش تحقیق است. فلسفه علم مبنایی است اساسی برای پیش بردن بحث‌های مربوط به روش تحقیق.
5. علم و دین
   آیا توصیف علم از هستی و توصیف دین از هستی سازگار هستند یا ناسازگار؟ این پرسشی است که در وجوه فردی و اجتماعی و حاکمیتی می‌تواند اهمیت داشته باشد. تحلیل های علم شناختی در واقع پشتوانه‌ای است برای روشن شدن مباحث مربوط به علم و دین
6. شناخت تکنولوژی
   تکنولوژی و فعالیت تکنیکی بشر در عصر جدید اهمیت راهبردی دارد. شناخت تکنولوژی در برخی از وجوه آن نمی‌تواند بدون شناخت علم پیش رود.
7. اخلاق علم و فناوری
   فعالیت علمی و تکنولوژیکی مانند همه فعالیت‌های بشری فعالیت‌هایی ارزش‌بار هستند و بر حسب اینکه چه ارزش‌هایی پشتوانه‌ی این فعالیت‌ها است، این فعالیت‌ها ممکن است به انحای مختلف رخ دهد. کدام هنجارها در فعالیت علمی و فنی باید اساس کار قرار گیرد؟ اخلاق علم و فناوری به چنین پرسشی پاسخ می‌گوید.
8. سیاست‌گذاری و مدیریت علم و فناوری
   علم کلان یا علم بزرگ بعد از جنگ‌های جهانی اول و دوم اهمیت یافت و قدرت‌ها به این صرافت افتادند که آن را به نحوی کلان مدیریت کنند. به همین علت، مباحث مربوط به سیاست‌گذاری علم و فناوری به تدریج اهمیت ویژه‌ای یافت. در عرصه‌ی سیاست‌گذاری علم و فناوری، شناخت علم و فناوری بنیانی است تأثیرگذار برای پیش برد مباحث.
9. خودآگاهی تمدنی
   فلسفه علم با پرداختن به یکی از مهم‌ترین استوانه‌های عصر مدرن، یعنی علم، محصول مهم دیگری نیز دارد و آن خودآگاهی تمدنی بشر است. فلسفه علم یکی از راه‌هایی است که بشر می‌تواند به برخی از وجوه مهم این پرسش پاسخ گوید که در عصر مدرن چه کرده است.

در انتها لازم به ذکر است دکتر تقوی هر کدام از این مباحث را متناسب با زمانی که برای سخنرانی اختصاص داده بودند بسط دادند که از شرح جزییات در این مختصر صرف نظر می‌کنیم.

پایان گزارش